زمان رویش دندان آسیای بزرگ و نحوه مراقبت از آن

کودکان معمولاً تا حدود 3 سالگی تمام 20 دندان شیری خود را در می‌آورند. وجود این دندان‌ها برای جویدن صحیح غذا و کمک به صحبت کردن ضروری است. مراقبت خوب از همه دندان‌ها و رعایت بهداشت دهان و دندان کودکان می‌‌تواند به محکم و سالم نگهداشتن آن‌ها کمک کند.

سه دندان آخر در فک‌های بالا و پایین، دندان‌های آسیای بزرگ هستند که با عنوان دندان آسیای بزرگ اول، دوم و سوم یاد می‌شوند. در اصل بزرگترین و قوی‌ترین دندان‌ها هستند و به‌‌دلیل داشتن سطحی بزرگ و با شیارهایی مشخص، در جویدن و آسیاب کردن غذا موثر هستند.

اغلب نوزادان در 14 تا 18 ماهگی، با رویش دندان آسیای بزرگ اول خود در کنار دومین دندان آسیای کوچک مواجه می‌شوند. با رسیدن کودک به سن 6 تا 7 سالگی، این دندان شیری با یک دندان دائمی جایگزین می‌شود. به‌همین‌دلیل به آن دندان‌ آسیای ۶ سالگی نیز می‌گویند.

 23 تا 31 ماهگی زمانی است که کودک خردسال رویش دندان آسیای بزرگ دوم را تجربه می‌کند. تا قبل از 11 تا 13 سالگی، معمولا این دندان شیری نیز جایگزین دندان دائمی می‌شود.

بزرگسالان دارای 12 دندان آسیای دائمی (شش دندان در فک پایین و شش دندان در فک بالا) هستند، درحالی‌که کودکان فقط هشت دندان آسیای بزرگ دارند (چهار دندان آسیای بزرگ اول و دوم در فک پایین و چهار دندان آسیای بزرگ اول و دوم در فک بالا).

معمولاً در سنین 17 تا 25 سالگی دندان‌های آسیای بزرگ سوم یا دندان‌های عقل بیرون می‌آیند. البته همه افراد در دهان خود فضای کافی برای رویش این گروه از دندان‌ها را ندارند. گاهی اوقات دندان عقل نهفته می‌شود، یعنی زیر لثه گیر می‌کند. این بدان معنی است که فضایی برای رشد ندارد و احتمالاً باید توسط دندانپزشک کشیده شود.

علائم رویش دندان آسیای بزرگ

اصولا نوزادان و کودکان علائم و نشانه‌های متفاوتی برای رویش دندان‌های شیری بروز می‌دهند. برخی از آن‌ها بدون درد و ناراحتی، رویش تدریجی دندان‌های بزرگی مانند دندان آسیای بزرگ اول و دوم را تجربه می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر با درد، ناراحتی و بی‌قراری زیادی مواجه می‌شوند. از سایر علائم رایج رویش دندان آسیای بزرگ شیری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تورم و قرمزی لثه در محل رویش دندان
• تمایل زیاد نوزاد یا کودک خردسال به مکیدن انگشت
• افزایش جریان بزاق و خروج کنترل‌نشده آن از دهان
• بی‌اشتهایی اندک

از نظر دندانپزشکان، رویش هرکدام از دندان‌های آسیای بزرگ جزئی از روند فیزیولوژیک بدن است و بروز علائمی مانند تب، استفراغ، اسهال و آبریزش بینی طبیعی نیست. در این شرایط احتمال ابتلا کودک به عفونت داخلی وجود دارد و باید به پزشک متخصص کودکان مراجعه کنید.

روش‌هایی برای تسکین درد و ناراحتی در زمان رویش دندان آسیای بزرگ

می‌توانید جهت کمک به نوزاد یا کودک خردسال خود از تماس مستقیم یا غیر مستقیم کمپرس سرد با لثه‌ها استفاده کنید. جویدن حلقه‌های لاستیکی مخصوص یا ماساژ لثه با انگشت نیز کمک‌کننده است. اگر فرزند شما بیش‌ازحد بی‌قرار است، می‌توانید برای تجویز داروی مسکن یا ژل بی‌حسی موضعی به دندانپزشک متخصص کودکان مراجعه کنید.

نحوه مراقبت از دندان آسیای بزرگ شیری یا دائمی

متاسفانه برخی از والدین تصور می‌کنند که چون دندان‌های شیری موقتی هستند، نیاز به مراقبت ندارند. درحالی‌که همه بچه‌ها تا قبل از سن بلوغ به دندان‌های آسیای بزرگ شیری خود برای جویدن، صحبت کردن و حفظ چینش منظم دندان‌ها نیاز دارند. به‌همین‌دلیل، توصیه می‌کنیم که در مورد کودک خود به نکات زیر توجه کنید:

• مسواک زدن دو بار در روز
• استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید
• استفاده از نخ‌دندان حداقل یکبار در روز
• داشتن یک یک رژیم غذایی متعادل و اجتناب از مصرف قند اضافی در غذا و نوشیدنی

با توجه به اینکه معمولا حدود 50 درصد از کودکان با پوسیدگی دندان‌های آسیای بزرگ مواجه می‌شوند، توصیه می‌کنیم حتما برای فلورایدتراپی یا فیشورسیلانت توسط دندانپزشک اقدام کنید. فلوراید یک ماده معدنی است که استحکام دندان‌ها را چندین برابر می‌کند. فیشورسیلانت نیز با پر کردن شیارهای دندان آسیای بزرگ توسط یک سیمان مخصوص مانع از باقی‌ماندن غذا و تجمع باکتری‌ها در آن‌ها می‌شود.

اگر با وجود مراقبت‌های پیشگیرانه دندان آسیای بزرگ شیری کودک شما قبل از شش سالگی افتاد، او را حتما نزد دندانپزشک متخصص کودکان ببرید تا با نصب وسیله‌ای به نام فضانگهدارنده بتوان جای خالی دندان شیری را پر کرد. این وسیله عالی اجازه حرکت به دندان‌های مجاور نمی‌دهد و فضا را برای رویش دندان آسیای بزرگ دائمی حفظ می‌کند. در این شرایط، مطمئنا با رویش نامنظم دندان‌های آسیای بزرگ دائمی و نیاز به انجام ارتودنسی مواجه نخواهید شد!

سخن آخر

بنابراین اگر قبل از سن 6 سالگی یا سن بلوغ، دندان‌های آسیای بزرگ اول و دوم به‌دلیل پوسیدگی خراب بشوند و دندانپزشک مجبور به کشیدن آن‌ها شود، هیچ راهکاری برای جایگزین کردن آن‌ها تا زمان رویش دندان‌های دائمی وجود ندارد. مطمئنا این مساله باعث کاهش کیفیت زندگی کودک می‌شود. به‌همین‌دلیل، معاینه منظم دندان‌های شیری کودکان از یک سالگی به بعد توسط دندانپزشک اهمیت زیادی دارد.

درباره روش فیشورسیلانت بیشتر بدانید

اگر دقت کنید، متوجه می‌شوید که سطح بالایی دندان‌های عقبی (آسیاب) از شیارهای باریک و عمیقی به نام «فیشور» و حفره‌های ریزی تشکیل شده است. ازآنجایی‌که در زمان مسواک زدن امکان دسترسی به فیشورها کمی دشوار است، ممکن این مساله باعث باقی‌ماندن ذرات غذا و ایجاد پلاک‌های دندانی شود و دندان‌های شیری را در معرض خطر پوسیدگی خفیف تا شدید قرار دهد.

با توجه به اینکه کودکان خردسال نیز در زمینه رعایت بهداشت دهان و دندان خود دقت عمل ویژه‌ای ندارند. طبق آمار، تقریبا 50% کودکان و نوجوانان در جهان درگیر مشکل پوسیدگی دندان هستند.

در این شرایط، معمولا دندانپزشکان متخصص کودکان به والدین توصیه می‌کنند که در کنار مسواک زدن، نخ‌دندان کشیدن، استفاده از یک رژیم غذایی سالم و حتی فلورایدتراپی، برای انجام تکنیک فیشورسیلانت دندان‌های شیری یا دائمی فرزند خود نیز اقدام کنند.

در طی فیشورسیلانت یا شیارپوش، پوشش سختی این شیارها و حفره‌ها را می‌پوشاند. در نتیجه به شکل قابل توجهی مانع از گیر افتادن غذا و ایجاد پلاک دندانی می‌شود و خطر پوسیدگی و نیاز به انجام روش‌های درمانی دشواری مانند عصب کشی و ایجاد روکش دندان شیری را به حداقل می‌رسد. علاوه بر این، با صاف شدن سطح بالایی دندان‌های شیری، امکان تمیز کردن آن‌ها با مسواک برای کودک آسان‌تر می‌شود. متاسفانه بعضی از والدین به‌دلیل عدم همکاری کودک یا هزینه فیشورسیلانت، به‌موقع برای انجام آن اقدام نمی‌کنند. درحالی‌که انجام این روش پیشگیرانه و مراقبتی، خیلی به‌صرفه‌تر از مراجعات مکرر به مطب دندانپزشکی برای انجام روش‌های مختلف درمان پوسیدگی یا کشیدن دندان است.

انواع مواد مورد استفاده در تکنیک فیشورسیلانت

در حال حاضر دندانپزشکان از دو نوع سیمان گلاس آیونومر (GIC) و رزین برای فیشورسیلانت استفاده می‌کنند. اگرچه ماده گلاس آیونومر از جنس پلاستیک و همرنگ دندان طبیعی است اما استحکام بالایی ندارد و در مواردی احتمال نفوذ میکروب‌های مضر دهان به زیر آن وجود دارد.

به‌همین‌دلیل، معمولا برای پوشش دائمی دندان‌های عقبی آسیاب که مدام با ذرات سخت غذا در تماس هستند از فیشورسیلانت رزینی (اکریلیک) استفاده می‌شود. مطمئنا استحکام و طول عمر بیشتری دارد. البته ازآنجایی‌که روند نصب این نوع فیشورسیلانت پیچیده‌تر است و زمان بیشتری می‌برد، برای کودکان کم سن‌ و سال و مضطرب که همکاری مناسبی ندارند، از فیشورسیلانت گلاس آیونومر به‌صورت موقت استفاده می‌شود.

نحوه نصب انواع فیشورسیلانت

فیشورسیلانت روشی بدون درد و غیر تهاجمی محسوب می‌شود و نیازی به تزریق ماده بی‌حسی ندارد. کل این روند ممکن است 30 تا 45 دقیقه طول بکشد. از مراحل نصب فیشورسیلانت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. پاکسازی و تمیز کردن سطح دندان. ابتدا دندانپزشک متخصص کودکان به کمک یک مته مخصوص اقدام به تمیز کردن و از بین بردن هرگونه پلاک یا جرم دندانی موجود در شیارها می‌کند. چراکه در صورت وجود آن‌ها، احتمال نچسبیدن کامل سیمان فیشورسیلانت وجود دارد.
2. خشک کردن سطح بالایی دندان. در مرحله بعد دندانپزشک سعی می‌کند که به کمک پد مخصوص و رول‌های پنبه ای، ذرات باقی‌مانده از پلاک‌های تراشیده شده و بزاق را حذف و به طور کامل شیارها را خشک کند.
3. استفاده از یک محلول خاص. لازم است که دندانپزشک با مالیدن یک ماده محلول به از بین بردن کامل باکتری‌های موجود در شیارها در جهت چسبندگی مناسب فیشورسیلانت به سطح دندان کمک کند.
4. نصب فیشورسیلانت. قبل از اعمال سیمان فیشورسیلانت معمولا دندانپزشک از کودک می‌خواهد که به کمک آب دهان خود را بشوید. سپس دوباره به کمک پد مخصوص سطح دندان به‌خوبی خشک شده و فرآیند نصب انجام می‌شود. در نهایت نیز به کمک تابش امواج فرانبنفش یا لیزر ساختار مواد رزینی تثبیت می‌شود.

اگرچه دندانپزشک عمومی قابلیت انجام این تکنیک عالی را دارد اما مطمئنا دندانپزشک متخصص کودکان تجربه و تبحر بیشتری برای کار روی دندان‌های شیری دارد.

تجربه نشان داده است که پوشش فیشورسیلانت معمولا به مدت 5 تا 10 سال عمر می‌کند. پس از این بازه زمانی، در صورت مشاهده علائم پوسیدگی دندان طی معاینه یا به کمک تصویربرداری با اشعه ایکس، باید برای برداشتن و ترمیم آن اقدام شود. به‌همین‌دلیل، اغلب کارشناسان توصیه می‌کنند که همه کودکان هر 6 ماه یکبار نیاز به مراجعات منظم دندانپزشکی دارند.

سخن آخر

بنابراین اگر کودک شما به‌صورت ژنتیکی یا در اثر عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان مستعد پوسیدگی دندان است، حتما قبل از 6 سالگی پس از مشورت با دندانپزشک متخصص برای انجام روش‌های پیشگیرانه و مراقبتی مانند فلورایدتراپی یا فیشورسیلانت اقدام کنید.

در غیر این صورت، احتمالا کودک شما قبل از رسیدن به سن بلوغ با خرابی تعدادی از دندان‌های آسیاب مواجه خواهد شد. این مساله در افتادن زودرس دندان‌های شیری و اختلال در روند رشد فک، گفتار و غذا خوردن کودک بسیار موثر است.

از خدمات منحصربه‌فرد متخصص دندانپزشکی کودکان چه می‌دانید؟

دندان‌های شیری کودکان در شش ماه اول زندگی رشد می‌کنند. این دندان‌ها در حدود شش یا هفت سالگی کودک شروع به افتادن می‌کنند و دندان‌های دائمی جایگزین آن‌ها می‌شوند. اگرچه دندان‌های شیری موقتی هستند اما مهم است که مراقبت از آن‎ها را زودتر شروع کنیم. زیرا پوسیدگی دندان شایع‌ترین بیماری مزمن دوران کودکی است و کارشناسان تخمین زده‌اند که بیش از 50 درصد بچه‌ها درگیر این مشکل هستند.

مطمئنا مراجعه فرزند شما به متخصص دندانپزشکی کودکان از سن یک سالگی به بعد، تضمین خوبی برای غربالگری و درمان مناسب به‌منظور جلوگیری از مشکلات دندانی در آینده است. در ادامه به جزئیات بیشتری از این مساله اشاره خواهیم کرد.

چرا باید به متخصص دندانپزشکی کودکان مراجعه کرد؟

سلامت دهان و دندان نقش مهمی در سلامت کلی بدن دارد. توجه به عادات صحیحی مانند مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، باکتری‌های مضر دهان را تحت کنترل قرار می‌دهد و از ایجاد عفونت در دهان و دندان و سایر قسمت‌های بدن جلوگیری می‌کند.

پوسیدگی دندان می‌تواند باعث ایجاد التهاب یا حتی عفونت در بافت حساس پالپ دندان شود. وضعیتی‌که منجر به دندان‌درد شدید و بی‌قراری و ناراحتی کودک خواهد شد. اگر نیاز به کشیدن زودهنگام دندان شیری خراب باشد، احتمالا دندان‌های مجاور آن فضای لازم را برای رویش دندان دائمی اشغال خواهند کرد. در نتیجه منجر به نامنظم شدن ظاهر دندان‌ها و ضرورت انجام ارتودنسی در سنین نوجوانی خواهد شد.

به طور کلی، افتادن یا کشیدن پیش از موعد دندان‌های شیری باعث بروز مشکلاتی در گفتار و غذا خوردن کودک یا حتی روند رشد طبیعی فک می‌شود. بنابراین، مراقبت مداوم از دندان‌های شیری تحت نظر متخصص دندانپزشکی کودکان اهمیت زیادی دارد.

بهتر است بدانید که یک دندانپزشک متخصص کودکان پس از گذراندن 6 سال دوره دکترای عمومی دندانپزشکی، به مدت 3 سال تحت آموزش‌های تخصصی در زمینه روانشناسی و رشد و تکامل کودک، نحوه پیشگیری، تشخیص و درمان مشکلات دهان، دندان و لثه کودکان از نوزادی تا بلوغ، دندانپزشکی تحت بیهوشی و آرام‌بخشی برای کودکان در شرایط خاص یا معلول و غیره قرار گرفته است.

بنابراین، می‌توانید انتظار داشته باشید که در مقایسه با دندانپزشک عمومی تجربه و تبحر بیشتری در مواجهه با مشکلات دهان و دندان کودک شما داشته باشد.

متخصص دندانپزشکی کودکان قابلیت ارائه چه خدماتی را دارد؟

متخصص دندانپزشکی کودکان در مرحله اول می‌تواند به والدین و کودکان اهمیت ایجاد عادات خوب دندانپزشکی (مانند نحوه صحیح تمیز کردن لثه و دندان نوزادان، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن کودکان، شیوه استفاده از پستانک و کنترل مکیدن انگشت شست) و عادات غذایی صحیح را آموزش دهد. در مرحله بعد نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات دندانی با روش‌هایی مانند فلورایدتراپی، فیشورسیلنت یا جرم‌گیری دارد.

درصورتی‌که حین معاینه متوجه آسیب‌های دندانی (مانند شکستگی یا افتادن دندان شیری در اثر ضربه) یا بیماری‌های دندان و لثه (مانند پوسیدگی خفیف تا شدید دندان، التهاب و عفونت لثه) شود، با روش‌هایی مانند پالپکتومی، پالپتومی، درمان ریشه یا روت‌کانال و در نهایت کشیدن دندان برای درمان اقدام خواهد کرد.

البته متخصص دندانپزشکی کودکان قابلیت ارزیابی و درمان اولیه برای صاف کردن دندان‌ها (ارتودنسی) و تشخیص بیماری‌های دهان مرتبط با بیماری‌هایی مانند دیابت، نقص مادرزادی قلب، آسم، تب یونجه و اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD) را نیز دارد.

ازآنجایی‌که اغلب کودکان همکاری لازم را برای درمان مشکلات دندانی ارائه نمی‌دهند، دندانپزشک متخصص کودکان آموزش دیده است که چگونه از نظر روانی بتواند به آن‌ها نزدیک شود. البته این راهکار همیشه موثر نخواهد بود و لازم است متخصص دندانپزشکی کودکان برای بچه‌های غیرهمکار و مضطرب، به‌خصوص در اثر ابتلا به بیماری‌های فلج‌کننده جسم یا ذهن (مانند سندرم داون) یا بیماری‌های روانشناختی (مانند اوتیسم یا بیش‌فعالی)، از روش‌های آرام‌بخشی یا بیهوشی عمومی استفاده کند.

تکنیکی که دندانپزشک عمومی توانایی انجام آن را ندارد. این کار معمولا در مطب دندانپزشک یا گاهی در بیمارستان تحت نظر پزشک متخصص بیهوشی انجام می‌شود.

چه انتظاراتی باید در اولین ملاقات کودک با متخصص دندانپزشکی کودکان داشته باشید؟

متخصصان توصیه می‌کنند که کودک خود را 6 ماه یا حداکثر 12 ماه پس از رویش اولین دندان شیری نزد دندانپزشک متخصص کودکان ببرید. اولین ویزیت معمولا بین 30 تا 45 دقیقه طول می‌کشد و نوع معاینه و درمان بستگی به سن کودک دارد.

در طول معاینه معمولا دندانپزشک سوالاتی از عادات غذایی و نحوه رعایت بهداشت دهان و دندان فرزند شما می‌پرسد و اطلاعاتی در مورد شیوه صحیح حفظ سلامت دهان و دندان‎ها ارائه می‌دهد. انجام معاینه کامل برای بررسی وضعیت رشد دندان‌ها، لثه، فک‌ و بافت‌های اطراف دهان لازم است.

اگر به پولیش و تمیز کردن دندان‌ها برای از بین بردن هرگونه پلاک، جرم یا لکه نیاز باشد، حتما انجام خواهد شد. اصولا دندانپزشک از تصویربرداری با اشعه ایکس برای کودکان خردسال استفاده نمی‌کند، مگر اینکه به پوسیدگی دندان مشکوک شده باشد یا نیاز به ارزیابی دقیق‌تری از ریشه دندان شیری داشته باشد. درصورتی‌که در طول معاینه مشکلات دندانی ویژه‌ای تشخیص داده شوند، در طی جلسات بعدی برای درمان آن‌ها اقدام خواهد شد.

سخن آخر

بنابراین برخلاف دندانپزشک عمومی، یک متخصص دندانپزشکی کودکان به‌دلیل آموزش تخصصی خود می‌تواند بسیاری از موقعیت‌های رفتاری دشوار کودکان را مدیریت و با تجربه بیشتری برای تشخیص و درمان اقدام کند. اگر برای سلامت دهان و دندان فرزند خود اهمیت ویژه‌ای قائل هستید، بهتر است هر 6 ماه یکبار برای معاینات منظم دندانپزشکی برنامه‌ریزی کنید.