دندان قروچه یا فشردن فکین در کودکان تا 5 سالگی و در شب بسیاررایج است .این عادت اغلب اوقات خفیف می باشد؛با این حالت گاهی اوقات به حدی شدید می شود که والدین و خواهر و برادرها را بیدار می کند.

فشردن فک در دوران کودکی اغلب به خودی خود یا با رشد فک و فرارسیدن دوران بلوغ درمان می شود. در بیشتر موارد ، هنگامی که کودکان دندان های شیری خود را از دست می دهند ، از شدت دندان قروچه کاسته شده یا به طور کامل برطرف می گردد. با این حال ، تعداد کمی از کودکان این عادت را تا بزرگسالی ادامه می دهند. اگر علت استرس باشد ، تا زمانی که مشکل برطرف نشود ، این عمل ادامه خواهد یافت.اگرچه علت اصلی دندان قروچه در کودکان مشخص نیست، به طور کلی علل زیر می توانند در بروز این عادت دخیل باشند:

• عوامل موضعی: تداخلات اکلوژنی (تماس نامناسب بین دندان های فک بالا و پایین) ، ترمیم های دندانی بلند
• عوامل سیستمیک: بیماری های انگلی و گوارشی ، سو ء تغذیه و کمبودهای تغذیه ای ، آلرژی ، اختلالات غدد درون ریز
• عوامل روانشناختی: اختلالات شخصیتی و استرس و اضطراب

عادت های ناخودآگاه مانند جویدن ناخن ، جویدن مداد و خودکار می تواند در فشار دادن فکین موثر باشد. در برخی موارد ، داشتن لوزه های بزرگ که باعث انسداد مجاری تنفسی فوقانی وتنفس دهانی می شوند ، به عنوان عامل دخیل در نظر گرفته شده است.

گاهی اوقات این عادت در زمان رویش دندان های شیری و دائمی دیده می شود؛با این حال، پس از رویش دندان ، این عادت در بیشتر موارد از بین می رود.

اگر فشردن دندان به موقع تشخیص داده شود ، با آگاهی ازعلل اصلی این مشکل می توان آن را درمان کرد. اما ، اگر درمان دیر انجام شود و دندان قروچه به عادت تبدیل شود ، باید با روش اصلاح عادت درمان شود.

بسته به علت مشکل، راهکارهای زیر می تواند کمک کننده باشد:

• کاهش استرس در کودکان قبل از ساعت خواب
• تمرینات ماساژ و کششی برای شل شدن عضلات در کودکان
• خواندن کتاب قصه قبل از خواب
• گرفتن دوش آب گرم یا قرار دادن یک حوله گرم روی گونه در جلوی گوش برای آرام کردن عضلات
• گوش دادن به موسیقی ملایم و آرامش بخش
• جلوگیری از جویدن قلم یا مداد در کودکان
• ممنوعیت آدامس در طول روز
• معاینه ترمیم دندانهای کودکان توسط دندانپزشک کودکان
• در صورت لزوم استفاده از محافظ دهانی یا نایت گارد (night guard) تحت نظارت دندانپزشک کودکان
• در صورت لزوم ارجاع به پزشک جهت بررسی مشکلات سیستمیک

یکی از عملکردهای دندان های شیری حفظ فضا تا زمان افتادن آن ها و رویش دندان دائمی جایگزین می باشد. درصورت زود از دست رفتن دندان شیری به دلایل مختلف مثل ضربه یا پوسیدگی شدید و عفونت دندان، ممکن است فضانگهدار توسط دندانپزشک کودکان شما توصیه شود تا از از دست رفتن فضا و مشکلات دندانی در آینده جلوگیری شود. یادآوری این نکته مهم است که بعضی از دندان های شیری تا حدود سن 12 سالگی کودک باید در دهان باقی بمانند.

فضانگهدارها از جنس فلز یا پلاستیک (آکریل) بوده که اختصاصی و متناسب با دهان کودک ساخته می شوند. بیشتر کودکان به سرعت به آنها عادت کرده و با آنها سازگار می گردند. فضا نگهدارها، فضای خالی باقی مانده توسط دندان از دست رفته را حفظ کرده و دندان های باقیمانده مجاور را در جای خود ثابت نگه می دارند تا از حرکت آن ها جلوگیری شود. درصورت عدم استفاده از فضا نگهدار، دندان های مجاور می توانند به سمت فضای خالی متمایل شده که موجب انحراف در رویش و کج شدن دندان های دائمی می شود. در صورت عدم درمان این شرایط، ممکن است در آینده به درمان ارتودنسی نیاز باشد. بنابراین پیش گیری از این وضعیت و حفظ دندانها در موقعیت طبیعی خود با فضا نگهدار، یک درمان مقرون به صرفه  می باشد.

در موارد از دست رفتن دندان های قدامی در سنین پایین، دندانپزشک کودکان با در نظر گرفتن همکاری کودک و زمان رویش دندان ها، ممکن است پلاک متحرک یا ثابت همراه با دندان های قدامی را پیشنهاد دهد که می تواند در بازسازی لبخند کودک و افزایش اعتماد به نفس او کمک کننده باشد.

فلوراید یک ماده معدنی طبیعی بوده که از چند راه موجب افزایش مقاومت دندان و پیش گیری از پوسیدگی می گردد:

• مقاومت مینای دندان به پوسیدگی را افزایش می دهد.

• مواد معدنی دندان را بازسازی می کند و وارد شدن یون های کلسیم و فسفات به ساختار دندان را تسهیل می کند.

• فلوراید جذب شده از راه سیستمیک، وارد ساختار دندان‌های رویش نیافته شده و با ترکیب شدن آن با مینا و عاج، ترکیب جدیدی حاصل می‌شود که نسبت به اسید تولید شده توسط باکتری‌های پوسیدگی زا مقاوم‌تر است.

• فلوراید موضعی دارای خواص ضد میکروبی است که به باکتری های تجمع یافته در سطح دندان حمله می کند. بنابراین کاربرد موضعی فلوراید علاوه بر پیشگیری از پوسیدگی‌های جدید، در توقف یا کند کردن روند پیشروی پوسیدگی‌های اولیه نیز تأثیر دارد.

• فلوراید می تواند به دو صورت موضعی و سیستمیک (خوراکی) مورد استفاده قرار گیرد. در روش موضعی، فلوراید مستقیماً در مجاور سطوح دندان قرار داده می‌شود. متداول‌ترین شکل آن استفاده از خمیردندان‌های حاوی فلوراید است. روش‌های دیگر موضعی شامل دهان شویه، ژل و وارنیش های فلوراید می‌باشد.

• در روش سیستمیک، فلوراید جذب شده و در زمان شکل گیری دندان ها، وارد ساختار آن ها می شود. در این روش فلوراید به آب، نمک یا شیر افزوده می‌شود یا با مصرف غذا و میوه های حاوی فلوراید جذب بدن می شود. در مناطقی که غلظت فلوراید آب پایین باشد ممکن است مکمل های فلوراید به شکل قرص یا قطره برای گروه های با ریسک بالای پوسیدگی تجویز شود.

• دهان شویه حاوی فلوراید یک محلول غلیظ است که بسته به غلظت فلوراید موجود در آن برای شستشوی روزانه ( 0.05 %) یا هفتگی (0.2 %) دهان به کار برده می‌شود. برای استفاده از دهان شویه فلوراید باید هربار 5 سی سی از دهان شویه را به مدت یک دقیقه در دهان گرداند و بعد بیرون ریخت .بهتر است قبل از استفاده از دهان شویه، نخ دندان و مسواک زده شود. همچنین حداقل تا نیم ساعت بعداز استفاده از دهان شویه نباید چیزی خورد و دهان را شست تا دهان شویه موثرتر باشد. بهترین زمان برای به کار بردن دهان شویه فلوراید درست قبل از خواب است، تا فلوراید مدت زمان بیشتری در تماس با دندان ها باقی بماند. هنگام استفاده از دهان شویه فلوراید به خصوص در مورد کودکان باید حتما توجه کرد که دهان شویه بیرون ریخته شده و بلعیده نشود. بنابراین دهانشویه ها معمولا در کودکان بالای 6 سال توصیه شده و در صورتی که به علت ریسک بالای پوسیدگی در کودکان زیر 6 سال تجویز شوند، استفاده از آن باید با نظارت والدین صورت گیرد.

• وارنیش‌ فلوراید، یا فرم تغلیظ شده فلوراید، ماده‌ای چسبناک است که وقتی در تماس با بزاق دهان قرار می گیرد، سخت می شود و توسط دندانپزشک به طور مستقیم روی دندان‌ها استفاده می‌شوند. این روش غلظت بالایی از فلوراید را در ماده‌ای با حجم کم در تماس نزدیک با دندان‌ها به مدت چند ساعت تأمین می‌کند. استفاده درست و صحیح از وارنیش ها احتمال بلعیده شدن آنها در هنگام استفاده را کاهش داده و استفاده از آن حتی در کودکان با سن کم خطری به دنبال ندارد.  وارنیش ها باید با فواصل زمانی برابر حداقل دو مرتبه در سال استفاده شوند تا نتایج حاصل از استفاده از آنها پایدار بماند. بنابراین دندانپزشک کودکان بر اساس ریسک پوسیدگی کودک شما فواصل 3-6 ماهه فلورایدتراپی را توصیه می کند.

روکش های کودکان به طور کلی به یکی از دو دلیل زیر در دندان های خلفی استفاده می شوند:

• برای حفظ دندان دچار پوسیدگی وسیع که ساختار باقی مانده آن قادر به حفظ ماده پرکردگی نیست.
• به عنوان یک راه پیشگیری در برابر پوسیدگی در آینده در بین کودکان در معرض خطر بالای پوسیدگی

این روکش های نقره ای از جنس استیل ضدزنگ بوده و اصطلاحاً SSC یا Stainless Steel Crowns نامیده می شوند. روکش های SSC از قبل ساخته شده بوده و دارای قابلیت انطباق و تنظیم برای دندان های مختلف هستند. از مزایای این روکش ها دوام و ماندگاری بالای آن ها، جلوگیری از شکستگی دندان ها و امکان قراردهی آن ها بلافاصله پس از عصب کشی  یا تراش دندان (بدون قالب گیری) می باشد. همچنین به دلیل این که کاملا دندان ها را پوشش می دهد از پوسیدگی آن ها در آینده جلوگیری می کنند.

لازم به ذکر است  این روکش ها با روند رویش دندان های دائمی جایگزین تداخلی نداشته و در نهایت با تحلیل ریشه و لق شدن دندان شیری، می افتند.

این دندان در حدود 6 سالگی در قسمت خلفی دهان و پشت دندان های شیری شروع به رویش می کند، به همین علت گاها به دندان 6 سالگی معروف است. بنابراین اگر از خط وسط بین دندان های کودک، دندان ها را بشمارید، ششمین دندان در هر ربع فک (فک بالا و پائین- راست و چپ) دندان آسیای اول خواهد بود.

اهمیت این دندان:

 این دندان علاوه بر نقش مهمی که در عمل جویدن دارد، به عنوان راهنمای رویشی سایر دندان های دائمی عمل کرده و نقش مهمی در نحوه قرارگیری نهایی دندان ها و زیبایی چهره ایفا می کند.

علت آسیب پذیری این دندان:

1. محل رویش: ازآنجا که این دندان پشت دندان های شیری روئیده و جایگزین دندانی نمی شود (یعنی دندان شیری قبل از آن نمی افتد)، متاسفانه بسیاری از والدین متوجه رویش این دندان در دهان کودک نمی شوند و گاها زمانی از وجود این دندان آگاه می شوند که دندانپزشک هنگام معاینه دهان کودک، به پوسیدگی و لزوم ترمیم آن اشاره می کند.
2. مینای دندان (خارجی ترین لایه تاج دندان که در تماس با مواد غذایی است) تا 2سال پس از رویش هنوز به بلوغ و استحکام نهایی خود نرسیده و بنابراین مقاومت کافی در برابر اسیدهای تولید شده توسط میکروب های پوسیدگی زا را ندارد.
3. رویش این دندان مقارن با زمانی است که کودک وارد پیش دبستان یا مدرسه شده و بنابراین والدین کنترل کمتری روی تغذیه و مصرف مکرر میان وعده های پوسیدگی زا توسط کودک دارند.
4. در سطح جونده این دندان ممکن است فرورفتگی ها و شیارهای عمیقی وجود داشته باشد که تمیزکردن آن برای کودک دشوار باشد. بنابراین به راحتی به محلی برای گیرکردن مواد غذایی و فعالیت میکروب های پوسیدگی زا تبدیل می شود.
5. معمولا کودک در سنین ابتدایی مدرسه از مهارت و دقت کافی جهت مسواک زدن برخوردار نیست، بنابراین در صورت عدم نظارت و کمک والدین پوسیدگی در این دندان می تواند ایجاد و به سرعت پیشرفت کند.

توصیه های دندانپزشکی برای حفظ سلامت این دندان ها:

• ویزیت و معاینات دوره ای 6 ماهه به منظور بررسی وضعیت این دندان ها و انجام فلورایدتراپی در مطب

• رعایت بهداشت دقیق و جامع شامل: استفاده از مسواک، نخ دندان و دهان شویه با کمک یا نظارت والدین

• مراجعه به دندانپزشک جهت بررسی لزوم انجام فیشورسیلانت (جهت آشنایی با فیشورسیلانت به این مطلب مراجعه کنید.)

• تشویق کودک به پیروی از عادت های غذایی سالم (جهت آشنایی با ارتباط رژیم غذایی سالم و پوسیدگی دندان به این مطلب مراجعه کنید.)

درحضور باکتری، قند علت اصلی پوسیدگی دندان است. مهم تر از مقدار قندی که می خورید ، دفعات مصرف آن است.

یکی از پوسیدگی زاترین عادات غذایی، نوشیدن جرعه جرعه نوشابه یا آهسته میان وعده ها در مدت زمان طولانی است. توصیه می شود اگر می خواهید یک میان وعده یا نوشابه یا آب میوه بخورید بهتر است آن را بعد از غذا ، به عنوان دسر میل کنید یا آن را به صورت یک جا بنوشید. خوردن یا نوشیدن ماده شیرین برای مدت زمان طولانی موجب فراهم شدن یک منبع مداوم قند برای باکتری ها می گردد که درگذر زمان باعث پوسیدگی دندان می شود! بنابراین سعی کنید دفعات مصرف مواد غذایی حاوی منابع قندی را کاهش دهید.

 آنچه اهمیت دارد آگاهی از تمامی منابع قندی موجود در خوراکی هاست. تنها مواد غذایی شیرین پوسیدگی زا نیستند ، بلکه هر چیزی که می تواند به قند تبدیل شود، مانند تکه های نان می تواند پوسیدگی زا باشد. بنابراین کاهش مصرف قند برای پیشگیری از پوسیدگی و همچنین حفظ سلامت عمومی مفید است.

• اما راهکار توصیه شده پس از مصرف مواد قندی چیست؟

 بهترین راه برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی، جلوگیری از باقی ماندن قند در کنار دندان است. مسواک زدن بعد از خوردن ماده غذایی ، یا جویدن آدامس بدون قند می تواند کمک کند. درصورت عدم دسترسی به این دو، شستن دهان با آب تا حدی می تواند در پاکسازی دهان کمک کننده باشد.

• آیا ماده غذایی وجود دارد که بتواند از پوسیدگی دندان جلوگیری کند؟ جویدن مواد غذایی فیبردار  مانند سیب و هویج ممكن است تاثیری در حذف پلاك داشته باشد.

گروه دیگری از مواد غذایی که آسیب قابل توجهی به ساختار دندان وارد می کنند ، مواد غذایی اسیدی هستند که درصورت تماس مکرر با دندان ها، مواردی مثل لیمو، گریپ فروت، لواشک و .. می توانند موجب آسیب های جدی برگشت ناپذیر (نوعی از سایش به نام erosion) در دندان ها شوند.

مطالعات مختلفی به منظور مقایسه اثربخشی مسواک برقی در مقابل مسواک دستی انجام شده است.اگرچه همه مسواکهای برقی یکسان نیستند ، اما این بررسی ها نتیجه می گیرند که در صورت استفاده صحیح ، برخی از انواع مسواک های برقی در کنترل پلاک کمی کارآمدتر از مسواک های معمولی هستند. از نظر تئوری ، شما می توانید مسواک زدن بسیار خوبی را با یک مسواک معمولی انجام دهید ، اما حرکات مسواک برقی ممکن است کار را راحت تر و موثرتر کند.

این مسواک ها در بیمارانی که به علت مهارت دستی ضعیف نمی توانند پلاک را به خوبی از سطح دندان پاک کنند یا در مواردی که استفاده از آن موجب افزایش همکاری یا انگیزه کودک در مسواک زدن می گردد، پیشنهاد می شود.

ویژگی های یک مسواک مناسب برای کودکان موارد زیر می باشند:

• سر مسواک کوچک و متناسب با اندازه دهان کودک باشد.
• دسته مسواک ضخیم باشد تا کودک بتواند آن را به راحتی در دست گیرد.
• موهای سر مسواک نرم (soft) باشد تا باعث آزردگی دندان و لثه نشود.
• در دوره نوزادی قبل از رویش دندان ها از گاز یا پارچه مرطوب پیچیده شده دور انگشت برای تمیز کردن دهان می توان استفاده کرد.
• پس از رویش دندان ها از مسواک انگشتی می توان استفاده کرد.
• با رویش دندان های خلفی و پس از سن دو سالگی برای بهبود تمیزکردن شیارهای دندان ها از مسواک مخصوص کودکان باید استفاده شود.

در برخی مسواک ها نشانگر آبی رنگ در موهای مسواک گذاشته شده که کمرنگ شدن رنگ آن یا به نیمه رسیدن آن، نشان دهنده زمان تعویض مسواک است. معمولا این حالت پس از 3 ماه اتفاق می افتد.

زمان مسواک زدن باید حداقل 1-2 دقیقه بوده و 2 بار در روز انجام شود.

لازم به ذکر است در مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان، روش صحیح و دقیق مسواک زدن اهمیت داشته و مارک یا برند خمیردندان اهمیت چندانی ندارد. برای روش صحیح مسواک زدن به ویدئو و نکات رعایت بهداشت دهان به مطلب حفظ سلامت دندان های شیری مراجعه کنید.

• نوزادی – 2 سال اول زندگی

حتی قبل از رویش دندان ها تمیز کردن لثه و زبان پس از تغذیه با استفاده از دستمال یا گاز مرطوب پیچیده شده دور انگشت مهم است.

بیشتر دندان های کودک شما در سنین 6 ماه تا 2 سال ظاهر می شوند. مسواک زدن را به محض رویش دندان ها با استفاده از میزان حداقل خمیردندان (به اندازه یک دانه برنج) 2 بار در روز شروع کنید. اگر تا زمانی که کودک شما تف نمی کند ، از استفاده از خمیر دندانهای حاوی فلوراید ناراحت هستید ، می توانید بدون خمیردندان عمل تمیزکردن دندان ها را انجام دهید. هرگز کودک خود را با بطری یا شیشه محتوی شیر در رختخواب قرار ندهید ، زیرا این عادت می تواند به سرعت منجر به ایجاد پوسیدگی  شود.

کودک شما بعد از 6 ماهگی می تواند از فنجان درپوش داراستفاده کند. با این حال در سن 2 سالگی ، به جای فنجان درپوش دار، استفاده از فنجان بدون درپوش و نی باید آغاز شود.

درصورت مقاومت کودک در برابر مسواک زدن، والدین می توانند از روش زانو به زانو استفاده کنند. به این ترتیب یک نفر حرکات بدن کودک را کنترل می کند؛ درحالیکه نفر دیگر به مسواک زدن دندان ها می پردازد.

• 3-6 سالگی

اغلب دندانهای شیری تا سه سالگی در دهان رویش پیدا کرده اند. بنابراین از 3 سالگی ، توصیه ما مسواک زدن دو بار در روز با استفاده ازخمیر دندانهای حاوی فلوراید و به اندازه “نخودفرنگی” می باشد. مسواک زدن شب قبل از خواب برای جلوگیری از پوسیدگی بسیار مهم است.

مسئولیت مسواک زدن در این سنین برعهده والدین است، با این حال اگر کودک شما دوست دارد خودش مسواک بزند ، به او اجازه دهید اول خودش سعی کرده و بعد از آن می توانید خودتان مسواک زدن را تمام کنید. درصورت برقراری تماس بین دندانها، برای تمیز کردن سطوح بین دندانی باید از نخ دندان استفاده شود. والدین می توانند جهت دسترسی بهتر و راحت تر به دندان های کودک، از نخ دندان های دسته دار یا کمانی (floss holder) استفاده کنند. (جهت آشنایی با نحوه صحیح استفاده از مسواک و نخ دندان در کودکان به این ویدئو مراجعه کنید.)

 آب میوه باید به میزان 120-180 میلی لیتر در روز محدود شود ، شیر فقط باید با وعده های غذایی خورده شود و استفاده از آب در هر زمان مجاز است. اگر کودک شما هنوز از پستانک استفاده می کند یا عادت به مکیدن انگشت دارد ، مهم است این عادات تا 3 سالگی متوقف شود تا از اثرات منفی و عوارض آن در رشد فکی و تکامل اکلوژن دندان ها جلوگیری شود.

• 6-12 سالگی

دندان های دائمی در حدود سن 6 سالگی شروع به رویش می کنند. فیشورسیلانت (شیارپوش) دندان یک لایه ماده ترمیمی هم رنگ دندان محافظ است که اغلب برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی روی دندان های خلفی دائمی قرار می گیرد. ممکن است کودک شما بخواهد دندان های خود را مسواک بزند. با این حال ، مهم است که در این دوره هم والدین به عنوان یک ناظر فعال، باقی بمانند و در نواحی با دسترسی مشکل یا در مواردی که کودک همکاری نمی کند به او کمک کنند. دراین دوره استفاده از دهانشویه های حاوی فلوراید در کودکان با ریسک پوسیدگی بالا توصیه می شود.

در صورت نیاز به مداخله زودهنگام ارتودنسی برای اصلاح ناهنجاری های فکی یا روی هم قرارگرفتن دندان ها ، برخی کودکان ممکن است از سن 7 سالگی به یک متخصص ارتودنسی ارجاع داده شوند. با این حال ، همه کودکان به مداخله ارتودنسی زودهنگام در این سنین نیاز نخواهند داشت. دندانپزشک کودکان فرزند شما را ارزیابی و درصورت نیاز مشاوره های لازم داده خواهد شد.

• نوجوانی:

اغلب کودکان تا سن 12 یا 13 سالگی تمام دندان های شیری خود را از دست داده و دندان های دائمی جایگزین رویش می یابند. در طی سالهای نوجوانی ، کودکان ممکن است گاهی اوقات از بهداشت دهان و دندان خود غافل شوند یا از مواد غذایی و نوشیدنی های پوسیدگی زا استفاده کنند. ما برای تشویق و ترغیب فرزندتان برای حفظ عادات سالم با شما شریک خواهیم شد. با تکمیل رویش دندان های دائمی، نیاز به مراجعه به متخصص ارتودنسی بار دیگر ارزیابی می گردد.

هم چنین بعد از 15-17 سالگی ، ارزیابی دندان های آسیای سوم (“دندان عقل”) برای تعیین لزوم خارج سازی یا حفظ آن، انجام می شود.

بسیاری از والدین می پرسند چرا دندانهای شیری برای سلامتی کودک مهم هستند؛ درحالیکه این دندان ها در نهایت خود به خود می افتند؟

 دندان های شیری برای زیبایی، جویدن و صحبت کردن مورد نیاز بوده و به عنوان نگه دارنده های فضا برای دندان های دائمی جایگزین عمل می کنند. بدون حضور دندانهای شیری برای حفظ فضا و هدایت رویش دندان های دائمی ، دندانهای مجاورمی توانند به فضای موجود حرکت کرده و موجب انحراف رویش یا کج درآمدن دندان های دائمی شود.

 بنابراین این دندان ها برای رشد و تکامل  آنچه لبخند همیشگی کودک شما می شود مهم هستند. عادت های دندانپزشکی کودک پایه و اساس سلامت دهان و دندان در بزرگسالی را ایجاد می کنند. با آموزش كودكان در مورد عادات بهداشتی مناسب در سنین پایین ، والدین و مراقبان می توانند آنها را برای یك عمر بهداشت دهان و دندان آماده كنند. علاوه بر این، تأکید برعادات دهانی سالم در سنین پایین، باعث تغذیه خوب و ایجاد یک تصویرذهنی مثبت از خود در کودک می شود.